Tritiya Skandha

श्रीमद्भागवत् महापुराण ।। स्कन्ध - तृतीय ।। अध्याय - 29.

03290010  देवहूतिरुवाच

03290011  लक्षणं महदादीनां प्रकृतेः पुरुषस्य च

03290012  स्वरूपं लक्ष्यतेऽमीषां येन तत्पारमार्थिकम्

03290021  यथा साङ्ख्येषु कथितं यन्मूलं तत्प्रचक्षते

03290022  भक्तियोगस्य मे मार्गं ब्रूहि विस्तरशः प्रभो

03290031  विरागो येन पुरुषो भगवन्सर्वतो भवेत्

03290032  आचक्ष्व जीवलोकस्य विविधा मम संसृतीः

03290041  कालस्येश्वररूपस्य परेषां च परस्य ते

03290042  स्वरूपं बत कुर्वन्ति यद्धेतोः कुशलं जनाः

03290051  लोकस्य मिथ्याभिमतेरचक्षुषश्चिरं प्रसुप्तस्य तमस्यनाश्रये

03290052  श्रान्तस्य कर्मस्वनुविद्धया धिया त्वमाविरासीः किल योगभास्करः

03290060  मैत्रेय उवाच

03290061  इति मातुर्वचः श्लक्ष्णं प्रतिनन्द्य महामुनिः

03290062  आबभाषे कुरुश्रेष्ठ प्रीतस्तां करुणार्दितः

03290070  श्रीभगवानुवाच

03290071  भक्तियोगो बहुविधो मार्गैर्भामिनि भाव्यते

03290072  स्वभावगुणमार्गेण पुंसां भावो विभिद्यते

03290081  अभिसन्धाय यो हिंसां दम्भं मात्सर्यमेव वा

03290082  संरम्भी भिन्नदृग्भावं मयि कुर्यात्स तामसः

03290091  विषयानभिसन्धाय यश ऐश्वर्यमेव वा

03290092  अर्चादावर्चयेद्यो मां पृथग्भावः स राजसः

03290101  कर्मनिर्हारमुद्दिश्य परस्मिन्वा तदर्पणम्

03290102  यजेद्यष्टव्यमिति वा पृथग्भावः स सात्त्विकः

03290111  मद्गुणश्रुतिमात्रेण मयि सर्वगुहाशये

03290112  मनोगतिरविच्छिन्ना यथा गङ्गाम्भसोऽम्बुधौ

03290121  लक्षणं भक्तियोगस्य निर्गुणस्य ह्युदाहृतम्

03290122  अहैतुक्यव्यवहिता या भक्तिः पुरुषोत्तमे

03290131  सालोक्यसार्ष्टिसामीप्य सारूप्यैकत्वमप्युत

03290132  दीयमानं न गृह्णन्ति विना मत्सेवनं जनाः

03290141  स एव भक्तियोगाख्य आत्यन्तिक उदाहृतः

03290142  येनातिव्रज्य त्रिगुणं मद्भावायोपपद्यते

03290151  निषेवितेनानिमित्तेन स्वधर्मेण महीयसा

03290152  क्रियायोगेन शस्तेन नातिहिंस्रेण नित्यशः

03290161  मद्धिष्ण्यदर्शनस्पर्श पूजास्तुत्यभिवन्दनैः

03290162  भूतेषु मद्भावनया सत्त्वेनासङ्गमेन च

03290171  महतां बहुमानेन दीनानामनुकम्पया

03290172  मैत्र्या चैवात्मतुल्येषु यमेन नियमेन च

03290181  आध्यात्मिकानुश्रवणान्नामसङ्कीर्तनाच्च मे

03290182  आर्जवेनार्यसङ्गेन निरहङ्क्रियया तथा

03290191  मद्धर्मणो गुणैरेतैः परिसंशुद्ध आशयः

03290192  पुरुषस्याञ्जसाभ्येति श्रुतमात्रगुणं हि माम्

03290201  यथा वातरथो घ्राणमावृङ्क्ते गन्ध आशयात्

03290202  एवं योगरतं चेत आत्मानमविकारि यत्

03290211  अहं सर्वेषु भूतेषु भूतात्मावस्थितः सदा

03290212  तमवज्ञाय मां मर्त्यः कुरुतेऽर्चाविडम्बनम्

03290221  यो मां सर्वेषु भूतेषु सन्तमात्मानमीश्वरम्

03290222  हित्वार्चां भजते मौढ्याद्भस्मन्येव जुहोति सः

03290231  द्विषतः परकाये मां मानिनो भिन्नदर्शिनः

03290232  भूतेषु बद्धवैरस्य न मनः शान्तिमृच्छति

03290241  अहमुच्चावचैर्द्रव्यैः क्रिययोत्पन्नयानघे

03290242  नैव तुष्येऽर्चितोऽर्चायां भूतग्रामावमानिनः

03290251  अर्चादावर्चयेत्तावदीश्वरं मां स्वकर्मकृत्

03290252  यावन्न वेद स्वहृदि सर्वभूतेष्ववस्थितम्

03290261  आत्मनश्च परस्यापि यः करोत्यन्तरोदरम्

03290262  तस्य भिन्नदृशो मृत्युर्विदधे भयमुल्बणम्

03290271  अथ मां सर्वभूतेषु भूतात्मानं कृतालयम्

03290272  अर्हयेद्दानमानाभ्यां मैत्र्याभिन्नेन चक्षुषा

03290281  जीवाः श्रेष्ठा ह्यजीवानां ततः प्राणभृतः शुभे

03290282  ततः सचित्ताः प्रवरास्ततश्चेन्द्रियवृत्तयः

03290291  तत्रापि स्पर्शवेदिभ्यः प्रवरा रसवेदिनः

03290292  तेभ्यो गन्धविदः श्रेष्ठास्ततः शब्दविदो वराः

03290301  रूपभेदविदस्तत्र ततश्चोभयतोदतः

03290302  तेषां बहुपदाः श्रेष्ठाश्चतुष्पादस्ततो द्विपात्

03290311  ततो वर्णाश्च चत्वारस्तेषां ब्राह्मण उत्तमः

03290312  ब्राह्मणेष्वपि वेदज्ञो ह्यर्थज्ञोऽभ्यधिकस्ततः

03290321  अर्थज्ञात्संशयच्छेत्ता ततः श्रेयान्स्वकर्मकृत्

03290322  मुक्तसङ्गस्ततो भूयानदोग्धा धर्ममात्मनः

03290331  तस्मान्मय्यर्पिताशेष क्रियार्थात्मा निरन्तरः

03290332  मय्यर्पितात्मनः पुंसो मयि सन्न्यस्तकर्मणः

03290333  न पश्यामि परं भूतमकर्तुः समदर्शनात्

03290341  मनसैतानि भूतानि प्रणमेद्बहुमानयन्

03290342  ईश्वरो जीवकलया प्रविष्टो भगवानिति

03290351  भक्तियोगश्च योगश्च मया मानव्युदीरितः

03290352  ययोरेकतरेणैव पुरुषः पुरुषं व्रजेत्

03290361  एतद्भगवतो रूपं ब्रह्मणः परमात्मनः

03290362  परं प्रधानं पुरुषं दैवं कर्मविचेष्टितम्

03290371  रूपभेदास्पदं दिव्यं काल इत्यभिधीयते

03290372  भूतानां महदादीनां यतो भिन्नदृशां भयम्

03290381  योऽन्तः प्रविश्य भूतानि भूतैरत्त्यखिलाश्रयः

03290382  स विष्ण्वाख्योऽधियज्ञोऽसौ कालः कलयतां प्रभुः

03290391  न चास्य कश्चिद्दयितो न द्वेष्यो न च बान्धवः

03290392  आविशत्यप्रमत्तोऽसौ प्रमत्तं जनमन्तकृत्

03290401  यद्भयाद्वाति वातोऽयं सूर्यस्तपति यद्भयात्

03290402  यद्भयाद्वर्षते देवो भगणो भाति यद्भयात्

03290411  यद्वनस्पतयो भीता लताश्चौषधिभिः सह

03290412  स्वे स्वे कालेऽभिगृह्णन्ति पुष्पाणि च फलानि च

03290421  स्रवन्ति सरितो भीता नोत्सर्पत्युदधिर्यतः

03290422  अग्निरिन्धे सगिरिभिर्भूर्न मज्जति यद्भयात्

03290431  नभो ददाति श्वसतां पदं यन्नियमाददः

03290432  लोकं स्वदेहं तनुते महान्सप्तभिरावृतम्

03290441  गुणाभिमानिनो देवाः सर्गादिष्वस्य यद्भयात्

03290442  वर्तन्तेऽनुयुगं येषां वश एतच्चराचरम्

03290451  सोऽनन्तोऽन्तकरः कालोऽनादिरादिकृदव्ययः

03290452  जनं जनेन जनयन्मारयन्मृत्युनान्तकम्